VIII. Sprawozdanie z działalności - informacje w związku z COVID-19

1. Zgodnie z ustawą jednostki, o których mowa w art. 49 ust. 1, zobowiązane są sporządzić i dołączyć do sprawozdania finansowego szd. Zakres informacji, które należy zamieścić w szd jednostki określa art. 49 ust. 2 ustawy¹⁴. Ponadto, w przypadku pewnych jednostek należy odnieść się także do przepisów szczególnych wydanych na podstawie ustawy.

Niniejsze opracowanie omawia zakres wymogów art. 49 ust. 2 ustawy w kontekście COVID-19 bez odnoszenia się do przepisów dotyczących skonsolidowanego szd¹⁵ ani przepisów szczególnych wydanych dla pewnych jednostek na podstawie ustawy, a dotyczących szd.

2. COVID-19 należy potraktować jako zdarzenie na tyle istotne z punktu widzenia osiągniętych wyników finansowych, sytuacji w zakresie płynności, czy sytuacji majątkowo-finansowej jednostki, oraz stanowiące istotny czynnik ryzyka w przyszłości, że przekazywanie oceny skutków, w tym możliwych skutków, jest zasadne, a wręcz pożądane. Tym bardziej, że z pandemią wiążą się także zmiany prawno-regulacyjne, wpływające na całą gospodarkę.

3. W przypadku, gdy COVID-19 w ocenie kierownika jednostki nie miała istotnego wpływu na jednostkę, ani też zgodnie z tą oceną, jej wpływ w przyszłości najprawdopodobniej nie będzie istotny, zasadnym jest, dla przejrzystości, przedstawienie wyjaśnienia, dlaczego kierownik jednostki uważa, że wpływ pandemii nie miał istotnego wpływu na jednostkę i jej wyniki finansowe oraz, że pozostanie on nieistotny w przyszłości oraz zawarcie krótkiego wyjaśnienia tego osądu, w tym także opisu ewentualnych działań zarządu, dzięki którym negatywny wpływ był nieistotny i sądzić można, że pozostanie nieistotny w przyszłości. W tym przypadku pożądanym jest jednakże wskazać na potencjalne ryzyka wynikające z rozwoju sytuacji związanej z pandemią w przyszłości na otoczenie, w którym działa jednostkach jak i, o ile to możliwe, na jednostkę.

4. W większości przypadków wpływ epidemii jest mniej lub bardziej istotny w zależności od sektorów gospodarki/ branży i wydaje się, iż taki pozostanie w przyszłości. Stąd możliwe skutki pandemii na otoczenie, w którym działa jednostka, jak i bezpośrednio na jednostkę  należy przedstawiać w sposób przejrzysty i umożliwiający użytkownikom całościowy ogólny osąd co do sytuacji, jej rozwoju, ryzyk i niepewności w tym zakresie.

5. Szd ma zindywidualizowany charakter. Odpowiednia szczegółowość, ale zarazem i przejrzystość opisów założeń, oceny sytuacji i niepewności w zakresie możliwych skutków COVID-19 dokonana przez kierownika jednostki powinna pozwolić użytkownikom tych sprawozdań na lepsze zrozumienie sytuacji jednostki i dać im możliwość przeprowadzenia niezależnej oceny racjonalności przedstawionych osądów i założeń.

6. Biorąc pod uwagę wymogi ustawy zaleca się przedstawić obszary działalności, na jakie COVID-19 miała przełożenie omawiając wyniki i sytuację za okres, za który sporządzane jest sprawozdanie finansowe, w uzupełnieniu do ujawień zawartych w sprawozdaniu finansowym - zarówno we wprowadzeniu, jak i w dodatkowych informacjach i objaśnieniach. Zasadnym jest wskazanie także na co stan pandemii może mieć przełożenie w dającej się przewidzieć przyszłości przy założeniu różnych scenariuszy. Należy zwrócić przy tym uwagę, że dla potrzeb oceny kontynuacji działalności kierownik jednostki powinien rozważać negatywne, ale nadal realne scenariusze (tzw. stres-testy, o których mowa w rozdziale II). Analiza powinna skupiać się na kluczowych dla jednostki obszarach działalności i kluczowych założeniach ze wskazaniem źródeł niepewności i ryzyka.

7. Szczegółowość przedstawianych w sprawozdaniu z działalności informacji w zakresie dotychczasowych skutków oraz aktualnej sytuacji finansowej i majątkowej jednostki w związku z COVID-19, jak też co do sytuacji w przyszłości, powinna zależeć od dotychczasowych doświadczeń jednostki (im bardziej istotny wpływ, tym więcej lub bardziej szczegółowe ujawnienia), specyfiki rynku, na którym działa, oceny zagrożeń i ryzyka, co do przyszłości, a także czy jednostka jest jednostką zaufania publicznego (w rozumieniu przepisów ustawy o biegłych rewidentach i nadzorze publicznym), uwzględniając przy tym interes użytkowników (interesariuszy). Przejrzystość ujawnień jest szczególnie ważna dla jednostek zaufania publicznego.

8. W szd należy uwzględnić informacje do dnia jego sporządzenia i ich wpływ na sprawozdanie finansowe, a zatem powinno się podać także stosowne informacje z roku 2021, a nie tylko te, które miały miejsce w 2020 roku.

9. Poniżej przedstawione zostały zalecenia i wskazówki odnośnie do opisu wpływu COVID-19 w podziale na informacje o stanie majątkowym i aktualnej sytuacji finansowej jednostki, jak i w dalszej części - na rozwój i przewidywaną sytuację finansową, jako istotny czynnik ryzyka.

9.1. Omawiając istotne informacje o stanie majątkowym i sytuacji finansowej jednostki pod kątem wpływu COVID-19 zasadnym jest rozważyć poniższe kwestie i aspekty.

9.1.1. Rzeczywista i całkowita skala wpływu COVID-19 jest zapewne trudna, o ile w ogóle możliwa, do oszacowania. Pomimo tego ograniczenia, omawiając aktualną sytuację majątkową i finansową, tj. wyniki i sytuację o stanie majątkowym jednostki za 2020 rok obrotowy (za okres, za który sporządzane jest sprawozdanie finansowe) zaleca się w sposób wyważony i obiektywny przedstawić obszary działalności, na które COVID-19 miała przełożenie, mając na uwadze: 

a) zmiany w otoczeniu zewnętrznym:

- kształtowanie się głównych wskaźników makroekonomicznych w 2020 roku, które miały wpływ na rynek/rynki/segmenty rynku, na których jednostka prowadzi działalność i wpływ pandemii na aktywność/działalność gospodarczą,

- wskazanie zmian prawno-legislacyjnych istotnych z puntu widzenia jednostki poprzez podanie kluczowych aktów prawnych, wprowadzonych w 2020 roku w związku ze stanem pandemii i działaniami mającymi na celu zwalczanie pandemii lub ograniczenie jej negatywnego wpływu na gospodarkę. Sugeruje się wskazać najważniejsze akty prawne mające wpływ na sektor, w którym działa jednostka, w tym przykładowo, o ile jednostka z nich skorzystała, tzw. "tarcze antykryzysowe" oraz zmiany do ustaw sektorowych związane z pandemią, a dotyczące bezpośrednio jednostki;

b) wpływ pandemii na rentowność i wyniki finansowe jednostki - zaleca się skomentowanie wyników z działalności operacyjnej i wyniku finansowego, ze wskazaniem wpływu jednorazowych transakcji lub operacji, oraz podanie i skomentowanie wskaźników finansowych wyliczonych na bazie danych zawartych w sprawozdaniu finansowym, jako uzupełnienie informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym w dodatkowych informacjach i objaśnieniach; przykładowo wpływ z tytułu:

- utworzenia odpisów z tytułu utraty wartości aktywów z powodu COVID-19 (np. utrata wartości zapasów, udziałów w podmiotach nienotowanych, utrata wartości pożyczek udzielonych i należności) (patrz też rozdział VI),

- obniżenia wolumenów lub zmiana struktury przychodów ze sprzedaży, obniżenia marży zysku z wyjaśnieniem przyczyn np. spadku czy załamania popytu z powodu pandemii lub wzrostu kosztów, udzielenia wsparcia kontrahentom lub klientom - ze zwięzłym objaśnieniem podjętych działań i ich skutków finansowych dla jednostki,

- zaniechania działalności na określonych segmentach rynku lub rynkach, w tym rynkach zagranicznych (jeśli dotyczy jednostki) w wyniku pandemii i wpływ na wynik finansowy,

- pozyskania wsparcia ze strony instytucji rządowych lub kredytowych z opisem form wsparcia, kwot ich wykorzystania i wpływu na wyniki z działalności (patrz też rozdział IV),

- innych skutków COVID-19, które kierownictwo uzna za istotne (zarówno negatywnych skutków pandemii, jak i działań zakończonych pozytywnie dla jednostki, w tym np. rozpoczęta restrukturyzacja);

c) wpływ pandemii na płynność i/ lub wypłacalność jednostki - zaleca się skomentowanie sytuacji w zakresie płynności lub wypłacalności, gdy płynność jednostki była lub jest zagrożona, z podaniem wskaźników płynności lub wypłacalności na bazie danych zawartych w sprawozdaniu finansowym wraz z opisem źródeł braku płynności lub czynników ryzyka/powodów zagrożenia utraty płynności (np. wydłużenie terminu spłaty należności handlowych, niewypłacalność kontrahentów, inne). Zaleca się zwięzłe opisanie podjętych działań zarządczych w reakcji na ryzyko płynności/utraty wypłacalności oraz wskazanie celów i skutków tych działań;

d) ocenę sytuacji na rynku/segmentach rynku, na którym jednostka działa lub zamierza działać lub z jakiego się wycofała lub jest w trakcie wycofywania w związku z pandemią i brakiem możliwości przeciwdziałania jej negatywnym skutkom;

e) wpływ pandemii jako czynnika ryzyka i niepewność co do wyceny bilansowej - pożądane jest zwrócić uwagę na COVID-19 jako czynnik ryzyka istniejącego na dzień bilansowy oraz na wynikające z działania w warunkach pandemii zwiększone ryzyko wiarygodności wszelkich wielkości szacunkowych/szacunków księgowych tj. wymagających zastosowania osądu i przyjęcia założeń na potrzeby wyceny bilansowej (szczególnie istotne przy ustalaniu utraty wartości, jak i wartości godziwej aktywów);

f) ocenę ryzyka rynkowego instrumentów finansowych z powodu pandemii: czy wystąpił wzrost ekspozycji na ryzyko rynkowe tj. ryzyko zmian cen czy kursów walutowych, ryzyko kredytowe z powodu COVID- 19 ze wskazaniem niepewności wyceny i wrażliwości na ryzyko, a także ocenę ryzyka utraty płynności, wynikającego z posiadanego portfela instrumentów finansowych;

g) wskazanie przyczyn zaniechania działalności lub istotnego jej ograniczenia w przyszłości z powodu COVID-19;

h) podejmowane działania w celu ograniczenia negatywnego wpływu pandemii na sytuację finansową, majątkową czy płynnościową jednostki - przedstawienie podjętych działań jednostki przykładowo: w zakresie ciągłości działania, w tym działań w obszarze zarządzania personelem i organizacji pracy zdalnej w odniesieniu do pracowników czy obsługi klientów, innych działań podejmowanych w reakcji na COVID-19, w tym przykładowo: innowacji produktowych lub technologicznych, które prowadzono w 2020 roku, bądź działań restrukturyzacyjnych.

9.2. Omawiając przewidywany rozwój i przewidywaną sytuację finansową, należy spojrzeć na COVID-19 jako na istotny czynnik ryzyka działalności i czynnik determinujący kształtowanie się wyników finansowych, a także sytuacji płynnościowej jednostki w przyszłości. Zaleca się przy tym rozważyć w szczególności kwestie wskazane poniżej.

9.2.1. Informacje dotyczące przewidywanego rozwoju i przewidywanej sytuacji finansowej jednostki w związku z pandemią powinny być spójne z oceną kontynuacji działalności jednostki dokonaną przez zarząd/kierownika jednostki, a zawartą w sprawozdaniu finansowym we wstępie (kwestie oceny kontynuacji działalności omówiono w rozdziale II.

9.2.2. Należy przedstawić perspektywy rozwoju jednostki uwzględniając w sposób obiektywny i wyważony możliwe negatywne konsekwencje rozwoju pandemii tj. ryzyko związane z dalszym przebiegiem COVID-19 pod kątem jej możliwego wpływu na przewidywaną sytuację finansową, majątkową i płynność oraz na przewidywany rozwój, w tym realizację celów i działań strategicznych i działalność operacyjną. Szacując możliwy wpływ COVID-19 zaleca się wziąć pod uwagę w szczególności:

- czynniki makroekonomiczne (np. poziom inflacji, bezrobocia, kształtowanie się PKB, stopy procentowe, kursy walutowe - o ile mogą mieć wpływ bezpośredni lub pośredni na jednostkę),

- rynkowe (trendy i procesy, które mogą mieć wpływ na dalsze funkcjonowanie sektora/kluczowych rynków np. oferta produktowa, warunki finansowania, łańcuch dostaw, dystrybucja) np. dostępność i koszt kredytu/finansowania/spadki cen,

- zmiany prawno-legislacyjne, oraz

- inne czynniki np. przewidywany przez kierownictwo czas trwania restrykcji związanych z pandemią,

które w ocenie kierownika jednostki mogą mieć wpływ na dalszą działalność jednostki i perspektywy dalszego jej rozwoju.

9.2.3. Pożądanym może być wskazanie:

- na ile COVID-19 może spowodować konieczność wprowadzenia istotnych zmian lub modyfikacji planów strategicznych jednostki (tj. o ile w wyniku ujawnienia takich informacji podmioty konkurujące nie uzyskają znaczącej nienależnej korzyści),

- działań z obszaru zmian technologicznych, badań i rozwoju wymuszonych COVID-19 (np. przyspieszenie tempa cyfryzacji i zdalnej obsługi klientów, podjęcie określonych badań rozwojowych, inne) ze wskazaniem możliwych korzyści i zagrożeń, jak i wpływu na wyniki i rentowność jednostki w przyszłości,

- na ile negatywne skutki zaobserwowane w 2020 roku mogą się utrzymać lub pogłębić, a na ile działania podjęte przez kierownictwo dają szansę na odwrócenie negatywnych skutków lub ich istotne ograniczenie (wskazując możliwy wpływ na prognozowane wyniki operacyjne, wynik finansowy, płynność bądź wypłacalność).

9.2.4. Na ile to możliwe i zasadne, a także przydatne dla użytkowników, zaleca się uwzględnić skutki rozprzestrzeniania się negatywnych skutków pandemii na realizację strategii działalności jednostki poprzez pryzmat prognozowanych wyników finansowych i kluczowych wskaźników operacyjnych lub parametrów płynności/wypłacalności w sposób scenariuszowy, wskazując na oczywiste ograniczenia wypływające z nieodłącznej niepewności w tym zakresie.

_______________________
¹⁴ Wskazówki co do pożądanych cech, zawartości, układu szd i zasad jego sporządzania omawia kompleksowo Krajowy Standard Rachunkowości nr 9 Sprawozdanie z działalności.

¹⁵ Minimalny zakres wymaganych informacji w skonsolidowanym szd określa art. 55 ust. 2a ustawy i jest on analogiczny do zakresu sprawozdania z działalności jednostki.