II. Definicje pojęć stosowanych w standardzie

II.1. Stosowane w Standardzie pojęcia oznaczają

Usługi budowlane są to usługi polegające na budowie, odbudowie, ulepszeniu (przebudowie, rozbudowie, nadbudowie, modernizacji), rozbiórce i remoncie konstrukcji połączonych z gruntem w sposób trwały, wykonanych z materiałów budowlanych i elementów składowych, będących wynikiem prac (robót) budowlanych. W szczególności są to usługi (prace, roboty) polegające na:

a) przygotowaniu terenu pod budowę,

b) wznoszeniu kompletnych budynków i budowli lub ich części oraz wykonywaniu robót wchodzących w zakres inżynierii lądowej i wodnej,

c) wykonywaniu instalacji budowlanych,

d) wykonywaniu wykończeniowych robót budowlanych,

e) rekultywacji środowiska po rozbiórce budynków lub budowli.

Szerzej poszczególne rodzaje usług budowlanych omówiono w punktach II.3 do II.6.

W dalszej części Standardu, ilekroć mowa jest o budowie, rozumie się przez to również odpowiednio odbudowę, ulepszenie, rozbiórkę i remont.

Umowa o usługę budowlaną, zwana dalej umową budowlaną, jest to umowa zawarta między wykonawcą i zamawiającym, której przedmiotem jest budowa składnika aktywów trwałych lub ich zespołu następująca w wyniku wykonania usługi budowlanej. Składniki te są ze sobą ściśle powiązane lub wzajemnie zależne pod względem projektowym, technologicznym lub ze względu na ich funkcję użytkową czy ostateczne przeznaczenie lub sposób użytkowania. Umowa może być także zawarta między wykonawcą a podwykonawcą².

Umowy budowlane są zazwyczaj dzielone na mniejsze elementy dla celów zarządczych lub technologicznych (np. na poszczególne obiekty lub roboty budowlane wchodzące w zakres umowy). W niniejszym Standardzie elementy te zostały nazwane pracami.

____________________
² Ilekroć w dalszej części mówi się o wykonawcy dotyczy to również odpowiednio podwykonawcy.

Koszty umowy ponoszone przez wykonawcę obejmują:

a) bezpośrednie koszty wytworzenia dotyczące określonej umowy,

b) uzasadnioną część pośrednich kosztów wytworzenia związanych z działaniami wynikającymi z umowy, zgodnie z definicją tych kosztów zawartą w art. 28 ust. 3 Ustawy,

c) inne niż koszty wytworzenia koszty wykonania określonej umowy, które zgodnie z warunkami umowy pokrywa zamawiający.

Do kosztów umowy nie zalicza się kosztów nie związanych z daną umową budowlaną, a w szczególności:

1) kosztów przypadających na nie wykorzystane normalne zdolności produkcyjne poszczególnych zasobów uczestniczących w realizacji umowy,

2) kosztów ogólnego zarządu nie dotyczących danej umowy,

3) kosztów sprzedaży usług budowlanych.

Koszty te wpływają na wynik finansowy okresu sprawozdawczego, w którym zostały poniesione.

Koszty bezpośrednie umowy - są to wszystkie koszty, które w sposób bezpośredni, bez dodatkowych rozliczeń i kalkulacji można odnieść do danej umowy, np. koszty zużycia bezpośrednich materiałów budowlanych, koszty płac pracowników fizycznych na budowie, koszty usług podwykonawców, koszty pracy sprzętu i transportu technologicznego, itp.

Koszty pośrednie umowy - są to koszty wytworzenia, które można przypisać do danej umowy za pomocą dodatkowych rozliczeń i odpowiednich, uwzględniających związek przyczynowo-skutkowy, kluczy rozliczeniowych, jak np. koszty płac pracowników nadzorujących budowę (np. kierownika budowy, kierownika robót), koszty zaplecza budowy oraz koszty pracujących na budowie maszyn budowlanych (amortyzacja, energia na danym placu budowy, koszty remontów, ubezpieczeń, itp.).

Koszty zmienne umowy - są to koszty, których wysokość zależy od stopnia zaawansowania prac budowlanych, mierzonego za pomocą różnych jednostek pomiaru, takich jak np. roboczogodziny, maszynogodziny, kilometry, tono-kilometry, doby, itd. Przykładem tego typu kosztów są koszty zużycia materiałów budowlanych, koszty płac akordowych pracowników budowlanych, koszty amortyzacji sprzętu, o ile amortyzacja następuje metodą naturalną, np. w stosunku do ilości przepracowanych maszynogodzin.

Koszty stałe umowy - są to koszty, których wysokość nie zależy od stopnia zaawansowania prac. Przykładem tego typu kosztów są koszty zaplecza technicznego budowy, koszty amortyzacji maszyn i urządzeń (z wyłączeniem amortyzacji następującej metodą naturalną), koszty nadzoru, koszty ochrony budowy, itd.

Globalny budżet kosztów umowy - jest to aktualny co najmniej na dzień bilansowy budżet (plan, preliminarz) kosztów umowy dla całego okresu realizacji umowy oraz dla poszczególnych okresów sprawozdawczych i prac objętych umową oddzielnie. Globalny budżet kosztów umowy sporządzany jest przy uwzględnieniu rzeczywistego zakresu prac, technologii oraz poziomu płac i cen. Posiadanie aktualnego, globalnego budżetu kosztów stanowi warunek konieczny ustalania wyniku z niezakończonych umów budowlanych.

Przychody z umów, zwane również przychodami szacowanymi, jest to kwota:

a) odpowiadająca iloczynowi stopnia zaawansowania usługi budowlanej oraz ceny uzgodnionej w umowie (stała, koszty plus), ewentualnie zmodyfikowanej z uwagi na zmiany zakresu prac, roszczenia, premie oraz kary umowne (w przypadku takim mówi się o metodzie stopnia zaawansowania), lub

b) kosztów umowy poniesionych do dnia bilansowego, których pokrycie przez zamawiającego jest wysoce prawdopodobne - gdy wiarygodne ustalenie stopnia zaawansowania umowy budowlanej nie jest możliwe (w przypadku takim mówi się o metodzie zysku zerowego).

Globalny budżet przychodów z umowy - jest to aktualny co najmniej na dzień bilansowy budżet (plan, preliminarz) przychodów z umowy dla całego okresu realizacji umowy oraz dla poszczególnych okresów sprawozdawczych i prac objętych umową oddzielnie.

Okres trwania (cykl życia) umowy - obejmuje trzy fazy: fazę przygotowawczo-projektową, fazę realizacji oraz fazę posprzedażną.

Koszty faz cyklu życia umowy obejmują odpowiednio: koszty fazy przygotowawczo-projektowej, koszty fazy realizacji oraz koszty fazy posprzedażnej danej umowy.

Koszty szacowane, zwane również szacowanymi kosztami osiągnięcia przychodów - są to koszty umowy ustalone w sposób przewidziany niniejszym Standardem.

Koszty poniesione - koszty wynikające z dokumentów źródłowych, takich jak np. faktury, listy płac, dokumenty PK.

Należności zafakturowane - kwoty wynikające z wystawionych przez wykonawcę dla zamawiającego odpowiednich faktur sprzedaży.

Kary umowne - są to przewidziane w umowie kary za nie wywiązanie się z warunków umowy, dotyczące np. niedotrzymania terminów realizacji umowy.

Umowa o cenach ryczałtowych, zwanych także stałymi, jest to umowa w której zamawiający i wykonawca umawiają się na stosowanie określonej w umowie stałej ceny lub stawki za wybudowaną jednostkę produktu, Umowa taka może również zawierać klauzulę umożliwiającą aktualizację ceny. Przykłady umów w cenach ryczałtowych (stałych) podano w pkt II.7.

Umowa o cenę "koszt plus" jest to umowa, w której zamawiający i wykonawca umawiają się, że wykonawcy są zwracane przez zamawiającego określone, rzeczywiste lub planowane, koszty wykonania umowy, powiększone o ustalony procent zysku liczony od tych kosztów lub o stałą stawkę zysku. Przykłady umów o cenę "koszt plus" podano w pkt II.8.

Premia jest to przewidziana umową kwota dodatkowo należna wykonawcy za osiągnięcie lub przekroczenie przez niego ustalonych w umowie warunków wykonania usługi budowlanej, jak np. skrócenie terminów czasu trwania etapów budowy, szybkie osiągnięcie docelowych zdolności produkcyjnych.

Roszczenie jest to kwota, której wykonawca dochodzi od zamawiającego lub innej strony tytułem pokrycia kosztów nie uwzględnionych wcześniej w umowie.

Należności uwarunkowane wykonaniem umowy są to kwoty należne za całość lub część pracy wykonanej w ramach umowy, niezależnie od tego, czy zostały zapłacone przez zamawiającego, czy też nie.

Sumy zatrzymane stanowią tę część należności uwarunkowanych wykonaniem umowy, której zapłata przez zamawiającego wykonawcy, w myśl umowy, nastąpi po wykonaniu i spełnieniu określonych w niej warunków (np. po upływie okresu rękojmi) lub po usunięcia zgłoszonych wykonawcy usterek.

Zaliczki są to kwoty na poczet należności uwarunkowanych wykonaniem umowy otrzymane przez wykonawcę od zamawiającego przed wykonaniem usługi budowlanej.

Plac budowy - jest to miejsce na którym realizowanych jest jednocześnie jedna lub kilka umów budowlanych.

Ceny wewnętrzne - są to ceny stosowane do wyceny świadczeń wewnętrznych, np. usług bazy sprzętowo-transportowej, zbrojeń, stolarki, itp. wytworzonych przez właściwe komórki jednostki, ustalone na poziomie:

a) kosztu planowanego lub

b) ceny rynkowej lub

c) ceny negocjowanej pomiędzy kierownikami poszczególnych komórek jednostki.

Ceny wewnętrzne mogą na koniec okresu wymagać odpowiedniej korekty, aby zapobiec przesunięciu zysków lub strat powstających na skutek stosowania tych cen.

II.2. Definicje pozostałych istotnych pojęć użytych w Standardzie zawiera art. 3 ust. 1 Ustawy oraz rozdział II Krajowego Standardu Rachunkowości nr 2 "Podatek dochodowy".

II.3. Usługi budowlane polegające na przygotowaniu terenu pod budowę obejmują w szczególności:

- rozbiórkę i burzenie obiektów budowlanych,

- roboty ziemne,

- roboty związane z przygotowaniem terenów do eksploatacji górniczej,

- wykonywanie wykopów i wierceń geologiczno-inżynierskich.

II.4. Usługi budowlane polegające na wznoszeniu kompletnych budynków i budowli lub ich części oraz wykonywaniu robót wchodzących w zakres inżynierii lądowej i wodnej obejmują w szczególności:

- budownictwo ogólne i inżynierię lądową, w tym:

* wykonywanie robót ogólnobudowlanych związanych ze wznoszeniem budynków,

* wykonywanie robót ogólnobudowlanych w zakresie obiektów mostowych,

* wykonywanie robót ogólnobudowlanych w zakresie przesyłowych obiektów liniowych: rurociągów, linii elektroenergetycznych, elektrotrakcyjnych i telekomunikacyjnych,

* wykonywanie robót ogólnobudowlanych w zakresie rozdzielczych obiektów liniowych: rurociągów, linii elektroenergetycznych i telekomunikacyjnych,

* wykonywanie robót ogólnobudowlanych w zakresie obiektów górniczych i produkcyjnych,

* wykonywanie pozostałych robót ogólnobudowlanych w zakresie obiektów inżynierskich,

* wykonywanie robót budowlanych w zakresie montażu i wznoszenia budynków - wykonywanie konstrukcji i pokryć dachowych,

- wykonywanie robót budowlanych drogowych, w tym:

* budowa dróg kołowych i szynowych,

* roboty nawierzchniowe dla potrzeb budowy obiektów sportowych;

- budowę obiektów inżynierii wodnej, w tym:

* budowa portów morskich,

* budowa pozostałych obiektów inżynierii wodnej;

- wykonywanie specjalistycznych robót budowlanych, w tym:

* stawianie rusztowań,

* roboty związane z fundamentowaniem,

* wykonywanie robót budowlanych w zakresie wznoszenia konstrukcji stalowych,

* wykonywanie robót budowlanych murarskich,

* wykonywanie pozostałych specjalistycznych robót budowlanych.

II.5. Usługi budowlane polegające na wykonywaniu instalacji budowlanych obejmują w szczególności:

- wykonywanie instalacji elektrycznych, w tym:

* wykonywanie instalacji elektrycznych budynków i budowli,

* wykonywanie instalacji elektrycznych sygnalizacyjnych,

* instalowanie dźwigów osobowych i towarowych oraz ruchomych schodów,

* wykonywanie pozostałych instalacji elektrycznych;

- wykonywanie robót budowlanych izolacyjnych,

- wykonywanie instalacji cieplnych, wodnych, wentylacyjnych i gazowych, w tym:

* wykonywanie instalacji centralnego ogrzewania i wentylacyjnych,

* wykonywanie instalacji wodno-kanalizacyjnych,

* wykonywanie instalacji gazowych;

- wykonywanie pozostałych instalacji budowlanych.

II.6. Usługi budowlane polegające na wykonywaniu wykończeniowych robót budowlanych obejmują w szczególności:

- tynkowanie,

- zakładanie stolarki budowlanej,

- wykładanie podłóg i ścian, w tym:

* posadzkarstwo, tapetowanie i oblicowywanie ścian,

* sztukatorstwo;

- malowanie i szklenie,

- wykonywanie pozostałych robót wykończeniowych.

II.7. Przykładem umów o cenach stałych (ryczałtowych) są umowy zawierające:

a) stałą, dokładnie określoną wartość (cenę) za wykonanie usługi budowlanej,

b) stałą cenę, z możliwością jej korygowania ze względu na zmiany wskaźników poziomu cen,

c) stałą cenę oraz klauzulę dopuszczającą możliwość jej renegocjacji w razie zajścia określonych w umowie okoliczności,

d) stałą cenę powiększoną o przyznawaną okresowo premię za terminową i jakościową realizację umowy,

e) stałą cenę, która jest uwarunkowana osiągnięciem ściśle określonych wskaźników

II.8. Przykładem umów o cenach "koszt plus" są umowy zawierające:

a) gwarancję zwrotu poniesionych przez wykonawcę rzeczywistych lub uznanych za racjonalne kosztów jej realizacji,

b) warunek wspólnego ponoszenia kosztów przez zleceniodawcę i wykonawcę,

c) gwarancję zwrotu poniesionych przez wykonawcę rzeczywistych lub uznanych za racjonalne kosztów jej realizacji i wypłaty wykonawcy dodatkowej premii motywacyjnej,

d) gwarancję zwrotu poniesionych przez wykonawcę rzeczywistych lub uznanych za racjonalne kosztów jej realizacji i wypłaty okresowej premii wykonawcy,

e) gwarancję zwrotu rzeczywistych kosztów jej realizacji oraz wypłaty wykonawcy zysku o ustalonej kwotowo wysokości.

f) postanowienia przewidujące rozliczanie kosztów realizacji proporcjonalnie do zużytego czasu pracy i materiałów.

II.9. Niektóre umowy mogą jednocześnie wykazywać cechy umowy w cenach stałych, jak również o cenach "koszt plus" (np. umowy o cenach "koszt plus" z określonym pułapem przychodu). W takim przypadku wykonawca powinien rozważyć odpowiednie zastosowanie zasad ustalania przychodów i kosztów umowy dla obydwu typów umów, zawartych w Standardzie.

II.10. W jednostkach wykonujących umowy budowlane mogą być stosowane dla celów zarządczych ceny wewnętrzne. Mogą być one ustalane na poziomie:

a) kosztu planowanego,

b) ceny rynkowej,

c) ceny negocjowanej pomiędzy kierownikami poszczególnych centrów odpowiedzialności.

Niezależnie od przyjętego poziomu ustalenia ceny wewnętrznej, jej cechą charakterystyczną jest to, iż różni się od rzeczywistego kosztu świadczeń wewnętrznych. Dla celów sprawozdawczości finansowej niezbędne zatem jest jej odpowiednie skorygowanie do wysokości kosztu rzeczywistego.